106

5 Jemleme

Bu eserde hem askorbin kislotasy[2]  degidro askorbin kislotasy redoks sistemasynyň okislenmesi we peseltmesi hem-de degidro askorbin kislotasyndan (DGA(DHA)-ndan) diketogulon kislotasyna (DKG-na) (garşy) aşgar gidroliz[30]  derňedi(ler). H–O we C=O baglanyşygyň toparlaryny[24]  içinde bolýan maddalarda infragyzyl ölçemelerden, tapylan zolagyň parametrlerini we standart spektrleriň we kalibrleme spektrleriň ýardamy bilen, hem infragyzyl spektroskopiýa bilen reaksiýalar gözegçiliki üçin metodika hem-de beýan, ähmiýetli bir saklamagy synady.

Bu kontekstde, asetil asetonda we (izo-)askorbin kislotalarynda keto-enol tautomerlikin problemalary öwrenildi(ler). Dagy örän, dipol momendi[18]  özgerişliklerine proporsional bolan O=C gerilme yrgyldy modalarynyň integral söndürme[25]  koeffisiýentiniň kwadrat[26]  kök bahalarynyň, goñşy baglanyşygynyň toparlarynyň[24A]  substitusiýasy bilen deňeşdirerli[28]  çalyşdygyny[29] , göründü. Keto toparlarynyň gidratasiýasynyň hadysasy, ýönekeý bir molekulada (mesge aldegidi, butanal) infragyzyl spektroskopiýa bilen gözlenip. Täsiriň[10]  telim garşylykly täsirleri[11]  sebäbi bilen, erginde degidro askorbin kislotalary halinde[12] , terjime dagy kesgitsiz. Ýöne, kristal[13]  bis-DGA(DHA) bilen gidratlaşan DGA(DHA) görnüşüň arasyndaky açyk tapawutlar H–O we O=C gerilme yrgyldy meýdançasynda netijelendi(ler)[17] . Aýan, bis-DGA(DHA)'nda HO toparlaryň deýterasiýasy[9]  şowly boldy. DGA(DHA)'nyň sabynlaşmasynyň[15]  protsesi üçin, 79.3 kJ/mol'uň bir aktiwleşme energiýasy bilen temperaturanyň we pH'yň funksional bir-birini tutmalarynyň, tapyldy(lar). Iň köp[5]  üç infragyzyl standart spektr, D₂O (agyr suw) erginlerinden sanly maglumatlaryň işläp bejerişi (SMİB) ýardamy bilen izolirlenip bilerdiler[23] . Bunlar, DGA(DHA), DKG we özge redukton dek bir maddadyr. Sabynçylyk önüminiň (DKG), pH[8]  titraksiony[6]  we infragyzyl spektroskopiýa tarapyndan barlan pK_k[7]  bahasynyň, oksokarbonik kislotalaryn belli pK_k bahalaryna uýar. Tabletkalar bilen spektrlerde kömürturşy gazyň (CO₂-yň) nyzamy, dekarboksilleşdirýän DKG-nda arkada getirilip biler. Ýöne, 37  0S'da[22]  erginde, ýokary ýygnanmalarda DKG, häli-de esli durnuklydyr. Infragyzyl spektroskopiýa(IGS)'ýa goşmaça, häli spektrofotometriýa bilen we floresan spektroskopiýasy bilen we hem-de elektron paramagnit-rezonansy (EPR) spektroskopiýasy bilen, DKG ene[4]  erginlerinden gelip çykyldy, DKG göwnedegme reaksiýalary, hem-de bitarap we aşgar pH meýdançasynda, hil soragyň analiz edildi(ler). Ýokary pH[8]  bahasynda[27]  ýakut-gyzyl bir madda, hem DGA(DHA)'ndan hem-de DKG'ndan ösdü. Ol howa bilen degişli täsirlere garşy durnuksyzdyr, we radikal protsesleri bilen kontekstde getirilip biler. R–O● radikallaryna yşarat edýän bir EPR signaly tapyldy.

Peseltmeniň we okislenmäniň, DGA(DHA)'ndan we DKG'ndan durnuksyzlyklary bilen täsir edilendikleri, problemalydyr. Ötri, DGA(DHA)'nyň goşmaça sabynlaşmasy[14]  sebäbi bilen, NADH'niň ekwimolýar konsentrasiýalary, birlik doly däl ýaly fiziologik pH meýdançasynda DGA(DHA)'ny peselder(ler). H–S topary içinde bolýan maddalar bilen peseltmelerde deň zat[20]  güýçlüdir. Bunuň üçin görnüşde bir reaksiýa derejesi DGA(DHA)'nyň sabynlaşmasyna[16]  çalymdaş[21]  tapyldy. Ýöne, H–S toparlary bilen reaksiýalarda, DGA(DHA)'nyň hakyky peseltme reaksiýasyndan yzarladygy, bir ara döwlet, infragyzyl spektroskopiýa bilen subut edilipdir. Okislenme (turşama) reaksiýalary tarapyndan, C(6)–O–C(3) halka ýaradylyşy üçin ukypsyz bilen ukyply ýasamalaryn arasyndaky açyk infragyzyl spektroskopiki tapawutlar tapyldy(lar).

---

Nota:	Türkmençe manydaş sözler (sinonimler) Turkmenische Synonyme:
1)	bütin dünýä ulgamynyň internet ulgamynyň
2)	askorbin kislotasy askorbin turşusy
3)	doglan dogulan
4)	ene: ~ ergini ätiýaçlyk: ~ ergini zapas: ~ ergini rezerw: ~ ergini stok: ~ ergini
5)	iň köp maksimum
6)	titraksiony titraksion usuly titrasiýasy
7)	pK ionlaşma hemişeligi
8)	pH wodorod görkeziji kislotalyk
9)	deýterasiýasy deýteriý bilen alyş-çalşygy deýteriý bilen alamaty deýteriý bilen markalanmasy
10)	täsiriň effektiň
11)	täsirleri effektleri
12)	halinde hâlinde
13)	kristal hrustal
14)	sabynlaşmasy sabyna öwrülmesi saponifikasiýasy
15)	sabynlaşmasynyň sabyna öwrülmesiniň saponifikasiýasynyň
16)	sabynlaşmasyna sabyna öwrülmesine saponifikasiýasyna
17)	netijelendiler ýüze çykdylar
18)	momendi momenti
19)	derňewler ylmy taýdan geçirilýän barlaglar
20)	deň zat meňzeş zat o-da şeýle zat
21)	çalymdaş meňzeş
22)	37 Selsiýa gradusyda 37 °S-da 37  0S'da 37  0C'da 37 SELS GRAD'da
23)	bilerdiler bilerlerdi
24)	baglanyşygyň toparlaryny funksional toparlaryny
24A)	baglanyşygynyň toparlarynyň funksional toparlarynyň
25)	ekstinksiýa söndürme
26)	inedördül kwadrat
27)	bahasynda gymmatynda
28)	deňeşdirerli deňeşdirip bolýan
29)	... bahalarynyň, ... çalyşdyklaryny ... bahalarynyň, ... çalyşdygyny
30)	(..-dan ..-a) aşgar gidroliz

---

Gözleg sözleri, Gözleg agtaryş sözleri, (keywords): [tekst taslamasy (draft of text)]

Detlef, Pagel, Giessen, 1992, DGA, DHA, DKG, EPR, NADH, pH, pKk, ady, aktiwleşme, aldegidi, aldegit, alyş-çalşygy, ara, asetil, aseton, askorbin, aşgar, at, ätiýaçlyk, baglanyşygy, baha, beýan, bis, bitarap, butanal, degidro, dereje, derňew, deýteriý, deýterasiýa, diketo, dipol, doktorlyk, döwlet, durnukly, durnuksyzlyk, elektron, ene, energiýa, enol, ergin, fiziologik, floresan, fotometriýa, gerilme, gidratasiýa, gidratlaşan, gidroliz, göwnedegme, gradus, gulon, gyzyl, halka, infragyzyl, integral, izo, jemleme, kalibrleme, karbonik, keto, kislota, kristal, mesge, meýdançasy, momendi, moment, nyzam, okislenme, okso, ölçeme, önüm, paramagnit, parametr, peseltme, protsesi, radikal, reaksiýa, redoks, redukton, rezerw, rezonans, sabyn, Selsiýa, söndürme, spektro, spektroskopik, spektroskopiýa, standart, stok, tablet, tautomerlik, temperatura, tez, titraksion, topar, ukyply, ukypsyz, yrgyldy, ýaradylyş, zolagyň,